چگونه " علم " ازچین یک " ابرقدرت " ساخت ؟
مراسم افتتاحیه ی بازیهای المپیک پکن درسال 2008 ، یادآورپیشگامی چین درعرصه ی علم ودانش بشری بود. درنمایشی نمادین، ضمن اینکه اختراع باروت،چاپ، کاغذ وقطب نما توسط چینی های باستان به نمایش درآمد،نشان داده شد که چگونه نوآوری علمی چین،توانست جهان راتغییردهد.کمترازیکصد سال قبل،فیلسوف چینی " فنگ یولان " دررساله ی جنجالی خود پرسید : " چراچین فاقد علم است ؟ " این اندیشمند که تحصیلکرده ی دانشگاه کلمبیا بود،سنتهای فلسفی چین ودرک مردم این کشورازرابطه ی میان انسان وطبیعت راعلت اصلی عدم رواج روحیه ی علمی درکشورعنوان نمود.اونیزمانند بسیاری دیگرازمتفکران چینی،علم راتنهاراه برون رفت کشورازفقروتیره روزی می دانست.دردهه های 1960 و1970 ، دولت چین سعی کرد روحیه ی علمی رابااتکاء به منابع داخلی خویش تقویت نماید وبه موفقیت هائی نیزدرعرصه ی کشاورزی وداروسازی نائل آمد.اما پیشرفت اصلی چین هنگامی حاصل شد که این کشور، درب خودرا برروی جهان خارج گشود.
آخرین امپراتوری چین،سلسله ی " کوئینگ " (1644-1912 ) ،آشوبهای داخلی و شکستهای خارجی راتجربه کرد که ازجنگ تریاک درسال 39 آغازشد وباقیام بوکسورها (50-64) ویک سلسله شورشهای بزرگ وکوچک دیگردنبال شد.این نابسامانیها که بیش از پنجاه میلیون کشته برجای گذاشت،برای علم وتکنولوژی مصیبت باربود.معهذا درسال 68 کتاب " مقدمه ای برفلسفه ی طبیعت درچین " به نگارش درآمدکه برای تدریس در دانشکده ی زبانهای خارجی تهیه شده بود.این دانشکده،بااصراراصلاح طلبان،برای آموزش زبان خارجی به مقامات دولتی ومردم چین برپاگردیده بود. " ویلیام مارتین" ،میسیونرپروتستان آمریکائی، که درتهیه ی کتاب مزبور مشارکت داشت،قابلیتها واستعدادهای پنهان مردم چیا رابدرستی تشخیص داد واین کشورراالهامبخش نجات بشردرآینده دانست.اما همکاران چینی او،کمتربه مسائل توجه داشتند وبیشتربرعلم به عنوان کلید پیشرفت اقتصادی و نظامی غرب تاکید می ورزیدند.درسال 63 نیزدو ریاضی دان چینی بااستفاده ازتصاویر مندرج دریک نشریه ی میسیونری،موفق شده بودند نخستین ماشین بخارچین رابسازند.آنها سپس یک دفتر ترجمه تاسیس کردند تامتون علمی رابه زبان چینی ترجمه نمایند.درپایان قرن نوزدهم،اکثرچینی ها متقاعد شده بودند که آنچه که غرب رابه ثروت وقدرت رساند،علم و تکنولوژی بود.هزاران دانشجو راهی خارج ازکشور،بویژه ژاپن گردیدند تا برای کاهش آلام کشورخویش،علم وفن رافرابگیرند.آنها پس ازبازگشت به میهن،درحوضه ی تخصص خود به فعالیت می پرداختند.درتابستان گرم 1900 شورشی درگیرشد که به محاصره ی دفاتردیپلماتیک کشورهای خارجی درپکن انجامید.8 کشورجهان،ازجمله آمریکا،ژاپن وانگلیس، به بهانه ی نجات جان دیپلماتهای خود،به دخالت نظامی درچین مبادرت ورزیدند.آنها علاوه بربه غارت بردن میراث علمی وتاریخی چین(ابزارهای نجوم متعلق به قرن هفدهم ومجسمه های اژدها متعلق به خاندانهای سلطنتی این کشور.)،غرامت سنگینی رانیزبر چین تحمیل کردند که امپراتوری کوئینگ رابه زانو درآورد وبه ورشکستگی کشاند.
درژانویه ی 1914 ،انجمن علمی چین دردانشگاه کورنل آمریکا تاسیس شد تابه جذب دانشجویان مستعد چینی بپردازد.دراین زمان،گروهی ازدانش آموختگان زمین شناسی درخارج ازکشور،خواستارانجام تحقیقات جامع ازمنابع ملی کشور وتهیه ی نقشه ی ملی ازآن گردیدند. چندی بعد،انجمن زمین شناسی چین درسال 1915 تاسیس شد وتوانست بحث زمین شناسی را به میان مردم ونخبگان جامعه ببرد.بدین ترتیب دراثراین تلاشها،زمین شناسی چین درنیمه ی اول قرن بیستم،احترام وتحسین جهانیان رابرانگیخت.هرروزبرتعداددانشمندان چینی افزوده می شد.دراین ایام، شعار " چین رابه کمک علم نجات دهیم " درمیان نخبگان ،رسانه ها ومردم رواج یافت.درجریان حمله ی ژاپن به چین درسال 1937 ،این باورتقویت شد و وبه اوج خود رسید.ناسیونالیستهای چینی که برتری ژاپن رابه چشم می دیدند،به مناطق کوهستانی ایالت سچوان عقب نشینی کردند و دانشمندان رانیزباخود بردند.بیولوژیست انگلیسی " جوزف بند هام " ،این روحیه ی میهن پرستی دانشمندان چینی راستود.وی که به مطالعه ی تاریخ علم درچین مشغول بود،به زودی کتاب " علم وتمدن درچین" رابه نگارش درآورد.خلاصه اینکه اندیشه ی حل معضلات کشوربه کمک علم،قبل از1949 درچین ریشه دوانده بود.
1949عصری جدیددرتاریخ چین بود.وقتی درجنگ داخلی، کمونیستها برناسیونالیستها چیره شده وژاپنی هانیزازکشوررانده شدند،اغلب دانشمندان چین درکشورماندند تابه بازسازی آن کمک کنند.رژیم جدید،همچنان به تلاشهای علمی کشورادامه داد.طی سالهای پس ازانقلاب،چین ازهمکاری بیدریغ اتحاد جماهیرشوروی بهره مند گردید. اوج این همکاری دردهه ی 1950 بود که بیش از ده هزار مشاورشوروی برای کمک به توسعه ی چین ، راهی این کشور شدند.انستیتوی تحقیقات چین که درسال 1928 تاسیس شده بود،به کمک اتحادشوروی سازماندهی مجدد شد و"آکادمی علوم چین" نام گرفت. کارشناسان شوروی،یک برنامه ی پنجساله برای توسعه ی این آکادمی،بویژه درزمینه ی علوم کاربردی، تنظیم کردند.معهذا جامعه ی علمی چین،استقلال نسبی خودرا همچنان حفظ کرد ومثلاً دکترین شبه علمی "مدلسازی ساختاری – تفسیری ژنتیک "(لیزنکوایسم) راکه تاثیری فاجعه باربر کشاورزی داشت ، نپذیرفت . بدلیل مقاومت بیولوژیست های چینی، این نظریه هیچگاه به موضع رسمی کشور تبدیل نشد.دکتر " پو ژلونگ | ه شناس تحصیلکرده ی آمریکا، خواستار استفاده از ات مفید بجای ه کش های شیمیائی درمزارع گردید.کشت یک نوع برنج پیوندی،به انقلاب سبزدرچین انجامید.
دوران مائوئیسم،به توان علمی کنوع بخشید.ن،دهقانان، وجوانان تشویق شدند تاباشوریدن برسلسله مراتب اجتماعی درروستاها ومحل کارخود،به کسب علم وکاربردی کردن آن بپردازند.دهه های 1950 و 1960 ،بویژه برای ن چینی،سرشارازموفقیتهای علمی بود تاجائیکه " تو یویو " زن دانشمند چینی، جایزه ی نوبل داروسازی رابخاطر تحقیق درزمینه ی خواص ضد مالاریای " آرتی مایسین " به خود اختصاص داد. اما انقلاب فرهنگی، آب سردی براین موفقیتها بود.درسال 1966 آکادمی علوم وتمامی دانشگاههای چین تعطیل شدند وتحصیلکردگان غرب به عنوان عامل نفوذی سرمایه داری درچین،به مناطق دوردست واردوگاههای کارتبعید شدند.دراین دوره،ساخت سد ها وپروژه های عظیم وحیثیتی،به منظور آنچه که غلبه برطبیعت خوانده می شد،دردستورکارقرارگرفت ومخالفت کارشناسان بااین ت نیزبی نتیجه باقی ماند.پروژه های دفاعی،هسته ای وموشکی وماهواره ای دراولویت قرارگرفتند وشعار " دوبمب ، یک ماهواره " دراولویت کاری کشورقرارگرفت.چین درسال 1964 به قدرت هسته ای تبدیل شد ودرسال 1970 نیزنخستین ماهواره ی خودرابه فضا فرستاد.دانشمندان مخالف، سالهای درازی ازعمر خودرادرمزارع دورافتاده واردوگاههای کارسپری کردند.شرح این روزهارامی توان درخاطرات " ژو کژن" معاون آکادمی علوم چین به روشنی دنبال کرد.اوکه یک هواشناس تحصیلکرده ی هاروارد وکمبریج بود،تمامی سالهای دهه ی 1960 رادرتبعید گذراند.بسیاری ازاین دانشمندان،درتبعید وسکوت جان باختند. امااین اندیشه که علم وتکنولوژی سنگ بنای جامعه ی مدرن است،هیچگاه فراموش نشد.
بابرقراری روابط آمریکا-چین درسال 1972 ،دانشمندان چینی به سرعت راهی آمریکاشدند.دیری نگذشت که آنهاپی بردند انقلاب فرهنگی،ایشان رادهه هاازغرب عقب انداخته است.معهذا دراین سالها،علاوه برانقلاب سبز،جامعه ی چین ازنظربهداشتی به پیشرفت های قابل ملاحظه ای نائل شد. تب حون (شیستوزوما) که سالانه جان چهارصد هزارنفررا می گرفت،ریشه کن گردید.بسیاری ازدانشمندانی که دراین موفقیت سهم داشتند، سالهای درازی را دورازخانواده ودرمناطق دوردست سپری کردند. پس ازمرگ مائو درسال 1976 ، " دنگ شیائوپینگ " تاکید خودرابرکشاورزی،صنعت ودفاع ملی،وتکنولوژی قرارداد وازآن تحت عنوان چهاراولویت یادکرد.دانشگاهها وآکادمی علوم بازگشائی شدند اماهنوز رویکرد نگاه ازبالا به پائین که میراث دوران مائو بود،جان سختی نشان می داد.معهذا این رویکرد توانست به سرمایه گذاری برروی طرح توسعه ی چین کمک کند.تاسیس "مرکزتحقیقات روبوتیک" وابسته به آکادمی علوم چین ،تبدیل چین به یک کشورپیشرفته ی صنعتی راتاسال 2025 هدف خودقرارداد وبرای نیل به این هدف،ازمنابع سرشاردولتی بهره گرفت. موج دوم دانشجویان چینی راهی ماوراء بحار شدند وتعداد آنها بین سالهای 1978 تا 20 ازمرزشش میلیون نفرگذشت.دولت چین برای جذب دوباره ی دانش آموختگان غرب به کشور،سرمایه گذاریهای کلانی کرد که هنوزهم ادامه دارد.
بدین ترتیب،طی یک ونیم قرن اخیر،این اندیشه که علم وتکنولوژی می تواند موجب ترقی ورفاه کشورگردد،بتدریج درچین ریشه دواند وبه جزئی ازفرهنگ این کبدیل شد. این اعتقاد راامروزمی توان در شعارها،دیوارنوشته ها و مطالب منتشره در نشریات چین، حتی دردورافتاده ترین نقاط کشور، بوضوح مشاهده کرد.تجربه ی چین ، حاوی یک درس بزرگ برای جهانیان است : باانزواگرائی نمی توان به جائی رسید.ارتباط سازنده باجهان، شرط لازم برای پیشرفت ورفاه کشورهاست.
www.fmohammadhashemi.blogfa.com
ی ,چین ,درسال ,علمی ,علم ,چینی ,ی چین ,آکادمی علوم ,چین درسال ,زمین شناسی ,توسعه ی
درباره این سایت